Endometriozis
Endometriozis, normalde rahmin(uterusun) içini kaplayan dokunun (endometrium), rahmin dışında yerleşmesiyle oluşan bir hastalıktır.
Endometriozis genellikle yumurtalıkları, fallop tüplerini ve pelvisi(leğen bölgesi) kaplayan dokuya yerleşir. Nadiren endometriyal doku pelvik organların dışına da yayılabilir.
Endometriozisde endometriyal doku, her adet döngüsünde kalınlaşır, parçalanır ve kanar.
Endometriozis yumurtalıkları kapsadığında endometrioma(çikolata kisti) adı verilen kistler oluşabilir. Çevreleyen dokuda yara dokusu ve yapışıklıklar gelişebilir pelvik dokuların ve organların birbirine yapışmasına neden olabilir.
Endometriozis, özellikle adet dönemlerinde bazen şiddetli olmak üzere ağrıya neden olabilir.
Endometriozisin yaygın belirtileri şunlardır:
- Ağrılı adet görme (dismenore). Pelvik ağrı ve kramp, adetten birkaç gün önce başlayabilir ve sonraki adet dönemine kadar uzayabilir. Ayrıca bel ve karın ağrısı olabilir.
- İlişki sırasında ağrı. İlişki sırasında veya sonrasında ağrı endometrioziste yaygındır.
- Bağırsak hareketlerinde veya idrara çıkmada ağrı. Bu belirtiler büyük oranda adet döneminde yaşanır.
- Aşırı kanama. Ara sıra ağır adet dönemleri veya dönemler arasında kanama (adetler arası kanama) olabilir.
- Kısırlık. Bazen, endometriozis ilk olarak kısırlık tedavisi sırasında teşhis edilir.
- Diğer belirti ve semptomlar. Özellikle adet dönemlerinde yorgunluk, ishal, kabızlık, şişkinlik veya mide bulantısı olabilir.
Ağrının şiddeti, hastalığın şiddetinin göstergesi değildir. Şiddetli ağrılı, hafif endometriozisle karşılaşabildiğimiz gibi çok az ağrılı veya hiç ağrısız ilerlemiş endometriozis de görebiliyoruz.
Endometriozis bazen pelvik inflamatuar hastalık (PID) veya yumurtalık kistleri gibi pelvik ağrıya neden olabilen diğer durumlarla karıştırılabilir. İshal , kabızlık ve karın ağrılarına neden olan irritabl bağırsak sendromu (IBS) ile karıştırılabilir. IBS, teşhisi zorlaştırabilen endometriozise eşlik edebilir.
Nedenleri
Endometriozisin nedeni kesin olmamakla birlikte, olası nedenler şunlardır:
- Retrograd adet kanaması: Retrograd menstrüasyonda, endometriyal hücreler içeren adet kanı, vücuttan çıkmak yerine fallop tüplerinden ve pelvik boşluğa geri akar. Bu endometriyal hücreler, pelvik organların duvarlarına ve yüzeylerine yapışır, burada büyürler ve her adet döngüsü boyunca kalınlaşmaya ve kanamaya devam ederler.
- Peritoneal hücrelerin dönüşümü: “İndüksiyon teorisi” olarak bilinen teoride hormonların veya bağışıklık faktörlerinin peritoneal hücrelerin (karnın iç tarafını kaplayan hücrelerin ) endometriyal benzeri hücrelere dönüşümünü teşvik ettiğini öne sürülmektedir.
- Embriyonik hücre dönüşümü: Östrojen gibi hormonlar, ergenlik döneminde embriyonik hücreleri – gelişimin ilk aşamalarındaki hücreleri – endometriyal benzeri hücre implantlarına dönüştürebilir.
- Cerrahi yara: Histerektomi veya sezaryen ameliyatı gibi bir ameliyattan sonra, endometriyal hücreler cerrahi bir kesiye yerleşebilir.
- Endometrial hücre taşınması: Kan damarları veya doku sıvısı (lenfatik) sistemi, endometriyal hücreleri vücudun diğer bölgelerine taşıyabilir.
- Bağışıklık sistemi bozukluğu: Bağışıklık sistemiyle ilgili bir sorun, vücudun rahim dışında büyüyen endometriyal benzeri dokuyu tanıyıp yok edememesine neden olabilir.
Risk faktörleri
- Hiç doğum yapmamak
- Adetin erken yaşta başlaması
- Geç menopoza girmek
- Kısa adet döngüleri – örneğin 27 günden az
- Yedi günden uzun süren ağır adet dönemleri
- Yüksek östrojen seviyelerine sahip olmak veya vücudun ürettiği östrojene ömür boyu daha uzun süre maruz kalmak
- Düşük vücut kitle indeksi
- Endometriozisli bir veya daha fazla akraba (anne, teyze veya kız kardeş)
- Adet kanamasının vücuttan normal geçişini engelleyen herhangi bir tıbbi durum
- Üreme sistemi anormallikleri
Endometriozis genellikle adet kanamasının başlamasından(menarş) birkaç yıl sonra gelişir. Endometriozisin belirtileri hamilelikle geçici olarak iyileşebilir ve östrojen alınmadığı sürece menopozla tamamen ortadan kalkabilir.
Komplikasyonlar
Kısırlık
Endometriozisin ana komplikasyonu doğurganlığın bozulmasıdır.
Endometriozisli kadınların yaklaşık üçte biri ile yarısı hamile kalmakta güçlük çekmektedir.
Hamileliğin gerçekleşmesi için yumurtanın yumurtalıktan salınması, komşu fallop tüpünden geçmesi, bir sperm hücresi tarafından döllenmesi ve gelişmeye başlamak için rahim duvarına yerleşmesi gerekir.
Endometriozis, tüpü tıkayabilir ve yumurta ile spermin birleşmesini engelleyebilir.
Ancak hafif ve orta dereceli endometriozisi olan birçok kadın, hamile kalabilir ve doğum yapabilir. Endometriozisi olanlara çocuk sahibi olmayı geciktirmemelerini tavsiye etmekteyiz çünkü durum zamanla kötüleşebilir.
Kanser
Yumurtalık kanseri, endometriozisi olanlarda olmayanlara göre daha yüksek oranlarda ortaya çıkar. Ancak bu yüksek bir oran değildir.
Teşhis
Teşhiste öncelikle şikayetlerin süresi, başlangıç zamanı ve şiddeti gibi bulgular sorgulanır.
Sonrasında şunlar yapılabilir:
- Pelvik muayene: Pelvik muayene sırasında, üreme organlarındaki kistler veya uterusun arkasındaki yapışıklıklar gibi anormallikler için pelvisteki alanları elle muayene ederiz . Genellikle, bir kistin oluşmasına neden olmadıkça küçük endometrioz alanlarını hissetmek mümkün değildir.
- Ultrason: Vücudun içinin görüntülerini oluşturmak için yüksek frekanslı ses dalgalarını kullanır. Görüntüleri yakalamak için, dönüştürücü adı verilen bir cihaz ya karna bastırılır ya da vajinaya(transvajinal ultrason) yerleştirilir. Üreme organlarının en iyi görüntüsünü elde etmek için her iki tip ultrason da yapılabilir. Standart bir ultrason görüntüleme testi, endometriozis olup olmadığını kesin olarak göstermez, ancak endometrioma ile ilişkili kistleri tanımlanabilir.
- Manyetik rezonans görüntüleme (MRI): MRI, vücuttaki organların ve dokuların ayrıntılı görüntülerini oluşturmak için manyetik alan ve radyo dalgaları kullanan bir yöntemdir. Bazı durumlarda, MRI cerrahi planlamaya yardımcı olur ve endometriyal implantların yeri ve boyutu hakkında ayrıntılı bilgi verir.
- Laparoskopi: Bazı durumlarda karnın içini görmesini sağlayan bir prosedür olan laparoskopi yapılabilir. Genel anestezi altındayken, göbeğin yakınında küçük bir kesi yapar ve ince bir görüntüleme aleti (laparoskop) yerleştirerek rahim dışındaki endometriyal doku belirtilerini arar. Bu işlem hem tanı hem de tedavi amaçlı olarak yapılabilir.
Tedavi
Endometriozis tedavisi genellikle ilaç tedavisi veya ameliyat şeklindedir. Tedavi yaklaşımı, belirti ve semptomların ne kadar şiddetli olduğuna ve hamilelik istenip istenmemesine bağlı olarak değişebilir.
Bizler genellikle ilk önce konservatif tedavi yaklaşımlarını denemeyi, ilk tedavi başarısız olursa ameliyatı tercih etmekteyiz.
Ağrı kesici
Adet ağrılarını hafifletmeye yardımcı olması için nonsteroid antiinflamatuar ilaçlar gibi bir ağrı kesici önerilebilir.
Hamilelik düşünülmüyorsa, ağrı kesicilerle birlikte hormon tedavisi önerilebilir.
Hormon tedavisi
Hormonlar bazen endometriozis ağrısının azaltılmasında veya ortadan kaldırılmasında etkilidir.
Adet döngüsü sırasında hormonların yükselmesi ve düşmesi endometrial implantların kalınlaşmasına, parçalanmasına ve kanamasına neden olur.
Hormon ilaçları endometriyal doku büyümesini yavaşlatabilir ve yeni endometriyal doku implantlarının oluşumunu önleyebilir.
Hormon tedavisi, endometriozis için kalıcı bir çözüm değildir. Tedaviyi bıraktıktan sonra belirtiler geri dönebilir.
Endometriozu tedavi etmek için kullanılan tedaviler şunlardır:
- Hormonal kontraseptifler: Doğum kontrol hapları her ay endometriyal doku oluşumundan sorumlu hormonların kontrolüne yardımcı olur. Hormonal kontraseptif kullanırken adet kanaması daha hafif ve daha kısadır. Hormonal kontraseptiflerin kullanılması – özellikle süreklikullanımı – bazı durumlarda ağrıyı azaltabilir veya ortadan kaldırabilir.
- Gonadotropin salıcı hormon (Gn-RH) agonistleri ve antagonistleri: Bu ilaçlar yumurtalık uyarıcı hormonların üretimini engeller, östrojen seviyelerini düşürür ve menstrüasyonu(adet kanamasını önler. Bu endometriyal dokunun küçülmesine neden olur. Bu ilaçlar yapay bir geçici menopoz oluşturur.
- Progestin tedavisi: Levonorgestrel içeren bir rahim içi araç , kontraseptif implant , kontraseptif enjeksiyon (Depo-Provera) veya progestin hapı dahil olmak üzere çeşitli progestin tedavileri adet dönemlerini ve endometriyal implantların büyümesini durdurabilir, endometriozis belirti ve semptomlarını hafifletebilir.
- Aromataz inhibitörleri: Aromataz inhibitörleri, vücuttaki östrojen miktarını azaltan bir ilaç sınıfıdır. Endometriozu tedavi etmek için bir progestin veya kombinasyon hormonal kontraseptif ile birlikte bir aromataz inhibitörü önerİbilir.
Cerrahi tedavi
Endometriozisi olan ve çocuk isteyen hastalarda, rahim ve yumurtalıkları korurken endometriozis implantlarını çıkarmak için ameliyat başarı şansını artırabilir.
Endometriozdan şiddetli ağrılar varsa, ameliyattan da fayda sağlanabilir ancak tekrarlayabilir.
Cerrahi, laparoskopik olarak veya daha geniş vakalarda ve daha az sıklıkta olmak üzere açık olarak uygulanabilir. Şiddetli endometriozis vakalarında bile çoğu zaman laparoskopik cerrahi tercih edilmektedir.
Laparoskopik cerrahide, göbeğe yakın küçük bir kesiden ince bir görüntüleme aleti (laparoskop) yerleştirir ve başka birkaç küçük kesi de işlem yapmak için gerekli aletler yerleştirilir.
Ameliyattan sonra ağrıyı iyileştirmeye yardımcı olmak için hormon ilaçları devam ettirilebilir.
Kısırlık tedavisi
Endometriozis gebe kalmada zorluklara yol açabilir. Doğurganlık tedavisi, yumurtalıkları daha fazla yumurta yapmak için uyarmakla başlayıp tüp bebeğe kadar kadar uzanabilir.
Sonuç olarak endometriozis tedavisi kişiye özel bir tedavi gerektirmektedir. Tedaviler sonucunda tekrarlama olasılığı yüksek olduğu için öncelikle koruyucu tedavi seçenekleriyle başlamak daha uygundur.